Doğu Türkistan Liderlerinden Muhammed Emin Buğra

Doğu Türkistan Liderlerinden Muhammed Emin Buğra

Mehmet Emin Buğra, 1901 yılında Hoten şehrinde doğmuştur. İlk, Orta ve Yüksek eğitimini tamamladıktan sonra, 1922-1930 yılları, arasında memleketinde tefsir ve hadis konularında hocalık yapmıştır. Karakaş nahiyesindeki görevi esnasında, öğrencilerini teşkilatlandırarak, Çin işgaline karşı çareler aramıştır. Çin’ in ağır vergileri esnaf ve çiftçilerin de belini büküyordu. 1930 yılında Hoten’de Milli İnkılap Teşkilatı’nı kurmuştur. Teşkilatın amacı, üye toplamak, para ve silah tedarik etmek olarak belirlenmiştir. 1931 yılının ilk aylarında Sabit Damolla, Hindistan, Türkiye ve Hicaz gezisinden dönmüştür. Bilgi ve birikimi ile o da teşkilata katılmıştır.

Bu teşkilat, 20 Şubat 1932 tarihinde Karakaş nahiyesinde Muvakkat Hoten Hükümetinin teşkilini kararlaştırmıştır. Burada Mehmet Emin Buğra Başkomutan seçilmiştir. İsyan için belirlenen tarihin Çinliler tarafından öğrenilmesi üzerine, 22 Şubat 1933 günü isyan Karakaş’tan başlatılmıştır. Doğu Türkistan İslam Cumhuriyet’inin tesisinden sonra, Buğra 1934 yılında Hindistan’a göç etmiştir. Batı Türkistan’ı istila eden Ruslar ve Hindistan’da alevlenmekte olan bağımsızlık hareketlerinden tedirgin olan İngilizler, bu gelişten rahatsız olmuşlardır. Bunun üzerine, Buğra Afganistan’a gitmiştir. Burada, 1942 tarihine kadar bilimsel faaliyetlerde bulunmuş ve Şarki Türkistan Tarihi’ni kaleme almıştır.

II. Dünyas Savaşı ile bölgede şartların değişmesi sonucu, Buğra, tekrar Hindistan’a dönmüştür. Çin’in Hindistan konsolosu onu, Çin’e dönmesini söylemiş, bu teklifi reddedip Peşaver’e gidince tutuklanmış, bir müddet cezaevinde kaldıktan sonra, 8 Ocak 1943 tarihinde Çin’e gitmek şartı ile serbest bırakılmıştır. Burada, Çinli yetkililere, Doğu Türkistan’ın bağımsızlık davasını anlatmıştır. Arkadaşlarından, Mesut Baykozi, İsa Yusuf Alptekin ve Kadir Efendi ile Yurttaşlar Cemiyeti’ni kurmuştur. 1944 yılında Doğu Türkistan’a gelmiştir. Bu dönemde, Altay Dergisi’ne ve Erk Gazetesi’ne makaleler yazmıştır. Zamanın bir parti kurmak için geldiğine inandığında bu faaliyetlere başlamıştır. Seçim çalışmalarına başlaması Rusya ve Çin’i rahatsız etmiştir. Bundan dolayı Keriye nahiyesinde kendisini karşılamaya gelen heyete ateş açılması sonucu 7 kişi hayatını kaybetmiştir.

Buğra, Doğu Türkistan’da kurulan Eyalet Hükümetinin Bayındırlık Bakanlığına atanmıştır. Aynı zamanda, Urimçi Üniversitesi fahri rektörü ve profesör unvanı ile çalışmaya başlamıştır. 29 Aralık 1948 tarihinde de Eyalet Hük9met Başkan Yardımcılığına atanmıştır. 12 Kasım 1949 tarihinde Doğu Türkistan işgal edilince, Hindistan’a göç etmiştir.

Hayatının son bölümünü Türkiye’de geçiren Mehmet Emin Buğra, 1965 yılında İstanbul’da vefat etmiştir.